Φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από τη φασιστική εξέγερση του Φράνκο στην Ισπανία το 1936, όταν η άρχουσα τάξη της Ισπανίας κατάλαβε ότι δεν μπορούσε πλέον να κυβερνά μέσω «δημοκρατικών» διαδικασιών. Έτσι σηματοδοτήθηκε η τελική φάση του ισπανικού εμφυλίου, με την ανοιχτή σύγκρουση ανάμεσα στην επανάσταση και την αντεπανάσταση. Δημοσιεύουμε εδώ ένα άρθρο γραμμένο από τον Άλαν Γουντς το 1986, το οποίο έκλεισε ένα κύκλο άρθρων σε σχέση με την μεγαλειώδη Ισπανική Επανάσταση του 1931-39.
Η νίκη του Φράνκο δεν ήταν δεδομένη. Πολλές φορές δεν αναγνωρίζεται ότι η ισπανική άρχουσα τάξη με τη συμμετοχή της στον εμφύλιο βρέθηκε ένα βήμα από την καταστροφή.
Οι Ισπανοί εργάτες θα μπορούσαν, δίχως αμφιβολία, να κατατροπώσουν τους φασίστες - όπως άλλωστε έκαναν στην Καταλονία - και να καταπιαστούν με το καθήκον του μετασχηματισμού της κοινωνίας, με μια προϋπόθεση: ότι οι εργατικοί ηγέτες θα ακολουθούσαν μια επαναστατική πολιτική.
Μόνο έτσι, η διεξαγωγή του πολέμου θα ξέφευγε από τα χέρια των ύπουλων αστών πολιτικών. Οι πόροι της Ισπανίας - η γη, τα εργοστάσια και οι τράπεζες - θα είχαν περάσει στα χέρια των εργατών και των αγροτών της χώρας. Οι μάζες του πληθυσμού θα έμπαιναν στη διαδικασία του ένοπλου αγώνα για την υπεράσπιση των κοινωνικών τους κατακτήσεων και η ηγεσία της πάλης θα βρισκόταν στα χέρια των έμπιστων αντιπροσώπων της εργατικής τάξης.
Αλλά οι φιλελεύθεροι καπιταλιστές υπουργοί δεν θα δέχονταν ποτέ ένα τέτοιο πολιτικό πρόγραμμα - θα προτιμούσαν να παραδώσουν την Ισπανία στα χέρια των φασιστών παρά να αφήσουν τους εργάτες και τους αγρότες να πάρουν την εξουσία.
Η απροθυμία και απόλυτη ανικανότητα των Δημοκρατικών αστών να αντιπαλέψουν τους φασίστες φανερώθηκε από την αρχή. Η προδοτική και δειλή στάση των Δημοκρατικών ηγετών ενάντια στο πραξικόπημα, η κατάπνιξη της ενημέρωσης και η άρνησή τους να οπλίσουν του εργάτες δεν ήταν τυχαία γεγονότα. Ήταν το άμεσο αποτέλεσμα των ταξικών συμφερόντων τους.
Παρ’ όλα αυτά, οι Σοσιαλιστές και Κομμουνιστές ηγέτες συνέχιζαν να εξωραϊζουν τον ρόλο των Δημοκρατικών. Μόνο από τον Σεπτέμβριο του 1936 και μετά, λόγω της πίεσης που ασκούσαν οι μάζες, η θέση του πρωθυπουργού δόθηκε στον αριστερό Σοσιαλιστή ηγέτη, Λάργκο Καμπαλέρο.
Τον πιο ολέθριο ρόλο έπαιξαν οι ηγέτες του «Κομμουνιστικού» Κόμματος, που έπαιρναν εντολές από τη Μόσχα. Ο Στάλιν έτρεμε στην ιδέα μιας επιτυχημένης εργατικής επανάστασης στην Ισπανία.
Το παράδειγμα μιας υγιούς εργατικής δημοκρατίας στην Ισπανία θα επηρέαζε άμεσα και δυναμικά τους Ρώσους εργάτες, που ανέπτυσσαν αυξανόμενη δυσαρέσκεια για το γραφειοκρατικό, απολυταρχικό καθεστώς στην Σοβιετική Ένωση.
Δεν ήταν τυχαίο λοιπόν, ότι ο Στάλιν ξεκίνησε τις γνωστές δίκες της Μόσχας ακριβώς εκείνη την περίοδο. Η αιματηρή εξόντωση όλων όσων συνδέονταν με τις δημοκρατικές και διεθνιστικές παραδόσεις του Λένιν και της Οκτωβριανής Επανάστασης, ήταν ένας «μονομερής εμφύλιος πόλεμος» της σταλινικής ηγεσίας ενάντια στον Μπολσεβικισμό. Ήταν μια κίνηση για την αποφυγή του κινδύνου αναζωπύρωσης μιας λενινιστικής αντιπολίτευσης στη Ρωσία, εμπνευσμένης από το κίνημα των Ισπανών εργατών.
Έχοντας λοιπόν εγκαταλείψει την επαναστατική και διεθνιστική πολιτική του Λένιν, που βάσιζε την υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης πάνω στην υποστήριξη της παγκόσμιας εργατικής τάξης και τη νίκη του σοσιαλισμού διεθνώς, η ρωσική γραφειοκρατία προσπάθησε να κερδίσει την υποστήριξη των «καλών» και «δημοκρατικών» καπιταλιστικών κρατών (της Βρετανίας και της Γαλλίας) ενάντια στον Χίτλερ.
Σε ένα σημείο έφτασαν να υποστηρίζουν ακόμα και τον «καλό» ιταλικό φασισμό απέναντι στην «κακή» γερμανική εκδοχή του! Η κατάπνιξη της Ισπανικής Επανάστασης λοιπόν, θα είχε και το επιπλέον πλεονέκτημα να αποδείξει στο Λονδίνο και το Παρίσι την «ευπρέπεια» του Στάλιν.
Η πραγματική πολιτική των Βρετανών και Γάλλων καπιταλιστών όμως, δεν προερχόταν από την υποτιθέμενη αγάπη τους για τη «δημοκρατία» αλλά από τα ξεκάθαρα ταξικά τους συμφέροντα και κυρίως, από τον φόβο τους για την έκβαση της επανάστασης στην Ισπανία. Κρυμμένοι λοιπόν πίσω από την τερατώδη «μη παρεμβατική» πολιτική τους, έκαναν τα στραβά μάτια στη βοήθεια που έδιναν η φασιστική Γερμανία και Ιταλία στον Φράνκο.
Η πολιτική του Στάλιν
Από τη μεριά του, ο Στάλιν έστελνε περιορισμένες προμήθειες όπλων στην Ισπανία - όχι αρκετές για να κατατροπώσουν τον Φράνκο, αλλά όσες ήταν αρκετές για να βοηθήσουν τους Δημοκρατικούς στην ανοικοδόμηση του διαλυμένου καπιταλιστικού κρατικού μηχανισμού.
Οι ηγέτες του Ισπανικού «Κομμουνιστικού» Κόμματος, έγιναν οι μεγαλύτεροι υπερασπιστές του καπιταλιστικού «νόμος και τάξη». Με το σύνθημα «πρώτα να νικήσουμε τον πόλεμο και μετά να κάνουμε την επανάσταση», σαμπόταραν συστηματικά οποιαδήποτε ανεξάρτητη κίνηση των εργατών και των αγροτών.
Οι Ισπανοί σταλινικοί ηγέτες πίεσαν τον Λάργκο Καμπαλέρο να εγκαταλείψει το σοσιαλιστικό πρόγραμμα που τουλάχιστον στα λόγια, υπερασπιζόταν μέχρι τότε.
Οι δε αναρχικοί ηγέτες της CNT, που είχαν αρνηθεί να δημιουργήσουν μια εργατική κυβέρνηση στην Καταλονία, οπού η εξουσία βρισκόταν ήδη στα χέρια της επαναστατημένης εργατικής τάξης, άρχισαν να εγκαταλείπουν όλες τις προηγούμενες ιδέες τους και να κάνουν μια στροφή 180 μοιρών συμμαχώντας με την καπιταλιστική κυβέρνηση του «λαϊκού μετώπου». Οι «θεωρίες» του αναρχισμού, όπως είχε παρατηρήσει ο Τρότσκι, είναι σαν τρύπιες ομπρέλες - άχρηστες όταν βρέχει.
Όλες οι δυνάμεις της παλιάς κοινωνίας συνωμότησαν για να ηττηθεί το ηρωικό κίνημα της Ισπανικής εργατικής τάξης. Την κρίσιμη στιγμή, οι ηγέτες όλων των βασικών εργατικών οργανώσεων περάσαν στο στρατόπεδο των καπιταλιστών. Δικαιολόγησαν την πολιτική της ταξικής συνεργασίας μέσω της ανάγκης να νικήσουν το φασισμό και στο όνομα της «δημοκρατίας». Οι εργάτες είχαν κατανοήσει την ανάγκη να πολεμήσουν ενάντια στον φασισμό και να υπερασπιστούν τα δικαιώματα που είχαν κερδίσει, ακριβώς ενάντια στους «Δημοκρατικούς» εργοδότες, τους τραπεζίτες και τους καπιταλιστές.
Το ερώτημα ήταν όμως πώς θα επιτυγχανόταν αυτή η νίκη. Ο Τρότσκι απάντησε ως εξής:
«Έχετε δίκιο να πολεμάτε τον Φράνκο. Πρέπει να εξολοθρεύσουμε τους φασίστες, αλλά όχι για να επιστρέψουμε στην ίδια Ισπανία πριν τον εμφύλιο πόλεμο, γιατί και ο Φράνκο από εκείνη την Ισπανία αναδείχθηκε. Πρέπει να εξολοθρεύσουμε τα θεμέλια του Φράνκο, τα κοινωνικά θεμέλια του Φράνκο, που είναι το κοινωνικό σύστημα του καπιταλισμού». («Η Ισπανική Επανάσταση του 1931-39», Λ. Τρότσκι)
Το 1936, όπως είδαμε, οι Σοσιαλιστές και οι Κομμουνιστές ηγέτες συνεργάστηκαν, όχι με τους (ανύπαρκτους) «προοδευτικούς καπιταλιστές», αλλά με τα φαντάσματά τους. Οι πραγματικοί καπιταλιστές, οι τραπεζίτες και οι ιδιοκτήτες γης είχαν στην πλειοψηφία τους συνταχθεί με τις δυνάμεις του Φράνκο από την αρχή του εμφυλίου.
Η μόνη κοινωνική δύναμη που συνέχιζε τον αγώνα ενάντια στον φασισμό ήταν οι εργάτες και οι αγρότες. Για ποιο σκοπό πολεμούσαν όμως τελικά; Για την «Δημοκρατία»; Μα η καπιταλιστική Δημοκρατία αδυνατούσε να λύσει οποιοδήποτε από τα βασικά προβλήματα των εργατών και των αγροτών. Οι φασίστες δεν είχαν υιοθετήσει άσκοπα το δημαγωγικό σύνθημα των φασιστών "qe te da a comer la Republica?": «τι σας προσφέρει να φάτε η Δημοκρατία;»
Ο τρόπος για να νικηθεί ο Φράνκο, δεν ήταν η επιμονή σε μια συμμαχία με τους «φιλελεύθερους» καπιταλιστές - που από την αρχή προσπαθούσαν να έρθουν σε συμφωνία με τους φασίστες - αλλά μέσω της σύνδεσης της πάλης ενάντια στον φασισμό με την επαναστατική πάλη για πραγματική δημοκρατία, δηλαδή μια εργατική δημοκρατία!
Το POUM (Εργατικό Κόμμα για τη Μαρξιστική Ενοποίηση) ήταν στα λόγια, υπέρμαχο ενός επαναστατικού, σοσιαλιστικού προγράμματος. Αλλά η έλλειψη θεωρητικής διαύγειας και η ασυνέπεια των ηγετών του (Νιν, Αντράντε και άλλοι πρώην τροτσκιστές) αποδείχτηκαν μοιραίες για τον αγώνα των εργατών.
Το POUM δελεάστηκε από τις υποσχέσεις για υπουργικές θέσεις που προσέφερε το Λαϊκό Μέτωπο και προσχώρησε στην τοπική λαϊκομετωπική κυβέρνηση της Καταλονίας, την «Χενεραλιδάδ». Τραγικό πρόσωπο εκείνης της περιόδου και ενόψει της μοίρας του ήταν ο Αντρές Νιν που χρίστηκε τότε σύμβουλος δικαιοσύνης.
Οι ηγέτες του POUM προσπάθησαν αφελώς να πείσουν το Λαϊκό Μέτωπο της Καταλονίας να κινηθεί προς την κατεύθυνση της επανάστασης, μέσα από τις γραμμές της κυβέρνησης. Υποβίβασαν έτσι τους εαυτούς τους σε ρόλους άμισθων συμβούλων των αστών και των ρεφορμιστών πολιτικών, αντί να ακολουθήσουν μια ταξικά ανεξάρτητη πολιτική.
Αποπροσανατολισμός
Αυτή η πολιτική του POUM αποπροσανατόλισε όλους εκείνους τους στρεφόμενους προς την Αριστερά εργάτες που περίμεναν από αυτό να ηγηθεί του κινήματος. Σημαντικά τμήματα της αναρχικής CNT - και κυρίως η νεολαία - είχαν αηδιάσει με το ξεπούλημα των ηγετών τους και έψαχναν μια εναλλακτική επιλογή. Με τη συμμετοχή της όμως στο Λαϊκό Μέτωπο, η ηγεσία του POUM έχασε οποιαδήποτε ευκαιρία να προσφέρει αυτή την εναλλακτική.
Κάτω από την πίεση των Σταλινικών, ο Λάργκο Καμπαλέρο συμφώνησε να αντικαταστήσει τις πολιτοφυλακές των εργατών με έναν «τακτικό στρατό». Με αυτήν την ευκαιρία, οι σταλινικοί ξεκίνησαν την προσπάθεια για τη διάλυση όλων των επιτευγμάτων της επανάστασης χωρίς να δειλιάζουν να αναλαμβάνουν το ρόλο των αιμοσταγών δολοφόνων όταν οι εργάτες προσπαθούσαν να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους.
Η κύρια αιχμή της αντεπανάστασης υπήρξε το σταλινικό Κομμουνιστικό Κόμμα, ιδίως στην Καταλονία:
«Τα μέλη των Κομμουνιστών αυξήθηκαν στα 250.000 στο τέλος του 1936. Η υπεράσπιση της αγροτικής ιδιοκτησίας και η αντίστασή τους στην επανάσταση τους έφερε κέρδη. Ο Καταλανός συγγραφέας Jose Austin Goytisolo, έγραψε ότι ο πατέρας του γράφτηκε στο PSUC (το ΚΚ Καταλονίας) ενώ ήταν δεξιός, γιατί ζητούσε προστασία από τους αναρχικούς που ήθελαν να καταλάβουν το εργοστάσιο στο οποίο δούλευε ως μηχανικός.
Ο Jose Diaz δήλωσε στη Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Μάρτιο ότι περίπου 76.000 μέλη (σχεδόν το ένα τρίτο) του κόμματος ήταν ιδιοκτήτες γης ενώ 15.482 μέλη (το 6,2% του συνόλου των μελών) προέρχονταν από τα μεσαία στρώματα των πόλεων. Υπήρχαν λοιπόν περισσότεροι ιδιοκτήτες παρά εργάτες γης, μια απίστευτη κατάσταση». («Ο Ισπανικός Εμφύλιος», Χιου Τόμας)
Ο παλιός αστικός κρατικός μηχανισμός στην Καταλονία είχε διαλυθεί από τους εργάτες τον Ιούλιο του 1936. Οι Σταλινικοί του PSUC βοήθησαν όμως τους Καταλανούς αστούς εθνικιστές να ξαναχτίσουν την εξουσία τους. Για να το επιτύχουν αυτό, ήταν αναγκαίο να συντριβούν οι αναρχικοί και ΠΟΥΜικοί εργάτες. Οι Σταλινικοί ανέλαβαν λοιπόν το βασικό καθήκον του δήμιου.
Προς το τέλος του 1936, ξεκίνησαν να προπαγανδίζουν θέσεις υπέρ της διάλυσης των εργατικών επιτροπών με το σύνθημα «όλη η εξουσία στη Χενεραλιδάδ!» (την αστική κυβέρνηση λαϊκού μετώπου της Καταλονίας). Ο Σταλινικός υπουργός Τροφίμων Κομορέρα κατάργησε τις επιτροπές ψωμιού που ελέγχονταν από τους αναρχικούς, οι οποίες είχαν πάρει στον έλεγχο τους έναν βασικό τομέα της διανομής τροφίμων. Σταδιακά, όλα τα στοιχεία εργατικού ελέγχου στην παραγωγή εξαφανίζονταν.
Όπως συμβαίνει σε όλες τις επαναστάσεις όταν αρχίζουν να υποχωρούν, οι εργάτες άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι η εξουσία ξεγλιστρούσε μέσα από τα χέρια τους. Οι αναρχικοί ηγέτες της CNT δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν την καθοδηγούμενη από τον Στάλιν επίθεση.
Οι εσωτερικές διαφωνίες άρχισαν να διαφαίνονται ανάμεσα στους αναρχικούς εργάτες. Οι «Φίλοι του Ντουρρούτι» εκπροσωπούσαν μια γνήσια επαναστατική τάση που βρισκόταν σε μια διαδικασία διαχωρισμού από τον αναρχισμό και σύνδεσης με τον επαναστατικό μαρξισμό. Εάν οι ηγέτες του POUM είχαν διατηρήσει μια αληθινά επαναστατική πολιτική, θα είχαν μπορέσει εκείνη τη στιγμή να κερδίσουν στις γραμμές τους την πλειοψηφία των αγωνιστών της CNT.
Αλλά η έλλειψη οποιασδήποτε πολιτικής ταξικής ανεξαρτησίας, οι ντροπιαστικές αυταπάτες για το Λαϊκό Μέτωπο και οι συνεχόμενες κεντριστικές ταλαντεύσεις και ασάφειες οδήγησαν το POUM να παίξει τραγικό ρόλο σε αυτήν την κρίσιμη φάση. Μέχρι και την τελευταία στιγμή, οι ηγέτες του POUM επέμεναν στην πολιτική της συνεργασίας με τους ίδιους ανθρώπους που σχεδίαζαν την αντεπανάσταση, δηλαδή το PSUC.
Ακόμα και όταν διώχθηκαν από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου μετά από τις πιέσεις των Σταλινικών, απαίτησαν επανείσοδο. Όπως και ο Χίλφερντινγκ που την περίοδο της Γερμανικής Επανάστασης το 1918 υπερασπιζόταν τη θέση για ένα «πάντρεμα» των σοβιέτ με τον αστικό κοινοβουλευτισμό, οι ηγέτες του POUM είχαν την αφελή πρόταση για μια ειδική συνδιάσκεψη – που θα συγκαλούταν από την αστική Χενεραλιδάδ – για να δημιουργηθούν σοβιέτ!
Αυτό φυσικά παρέβλεπε την μικρή λεπτομέρεια ότι η Χενεραλιδάδ, ως κέντρο πλέον της αντεπανάστασης, είχε βάλει στόχο να διαλύσει τα σοβιέτ – δηλαδή τα εργατικά συμβούλια και τις επιτροπές – που ήδη υπήρχαν.
Βαρκελώνη: Οι μέρες του Μάη
Έχοντας προετοιμάσει το κλίμα αντίδρασης για έξι μήνες, οι Σταλινικοί έκαναν έφοδο το Μάη του 1937. Οι αναρχικοί εργάτες είχαν καταλάβει το τηλεφωνικό κέντρο της Βαρκελώνης στην εξέγερση του 1936. Τώρα οι Σταλινικοί έστελναν στρατεύματα και τανκς για να καταλάβουν εκείνοι το κέντρο.
Οι αναρχικοί εργάτες αντιστάθηκαν. Κάλεσαν μια γενική απεργία και έστησαν οδοφράγματα σε όλη την Καταλονία. Η προσπάθεια των σταλινικών να χρησιμοποιήσουν τις Διεθνείς Ταξιαρχίες ενάντια στους εργάτες της Βαρκελώνης απέτυχε καθώς οι Ταξιαρχίες αρνήθηκαν να παρέμβουν. Για άλλη μια φορά η εξουσία στην Καταλονία ήταν στα χέρια του προλεταριάτου.
Αυτή ήταν η τελευταία ευκαιρία για τη νίκη της επανάστασης στην Ισπανία. Με τη σωστή ηγεσία, οι μέρες του Μάη θα είχαν καταλήξει σε θρίαμβο των εργατών. Μετά το συμβάν, η αναρχική εφημερίδα Solidaridad Obrera έγραφε χαρακτηριστικά: «Εάν θέλαμε την εξουσία θα μπορούσαμε σίγουρα να την κατακτήσουμε τον Μάιο. Αλλά είμαστε ενάντια στην δικτατορία».
Είναι όνειδος ότι οι ηγέτες της CNT και του POUM βοηθούσαν στη διάσωση του καπιταλιστικού κράτους οποιαδήποτε στιγμή φαινόταν να κινδυνεύει. Οι ηγέτες των αναρχικών Γκαρθία Ολιβέρ και Φρεδερίκα Μοντσένι ζήτησαν από τους εργάτες να αφήσουν τα όπλα και να επιστρέψουν στη δουλειά. Το αναρχικό κέντρο, η «Casa CNT», διέταξε τους εργάτες να αποχωρήσουν από τα οδοφράγματα.
Για τέσσερις μέρες οι εργάτες είχαν τον έλεγχο της Βαρκελώνης. Εάν το POUM είχε κάνει έκκληση στους εργάτες να πάρουν την εξουσία, δεν θα τους σταματούσε τίποτα. Και το παράδειγμα της επαναστατικής κυβέρνησης εργατών και αγροτών της Καταλονίας θα εξαπλωνόταν σαν φωτιά στην υπόλοιπη Ισπανία.
«Εάν είχε πάρει την εξουσία το POUM, θα μπορούσε να προτείνει στην κυβέρνηση στη Μαδρίτη ένα ενιαίο μέτωπο ενάντια στον Φράνκο. Η κυβέρνηση δεν είχε έμπιστα στρατεύματα. Πολύ γρήγορα, οι εργαζόμενοι και οι αγρότες στη Μαδρίτη, τη Βαλένθια και τα άλλα μέτωπα θα συσπειρώνονταν γύρω από τη σημαία του σοσιαλισμού στη Βαρκελώνη. Έτσι, η εξουσία της κυβέρνησης θα κατέρρεε και θα εξαφανιζόταν» («Η Ισπανική Επανάσταση», Τεντ Γκραντ).
Η ήττα του προλεταριάτου της Βαρκελώνης όμως, απελευθέρωσε ένα αντεπαναστατικό όργιο. Οι Σταλινικοί άρχισαν να συλλαμβάνουν τους αναρχικούς και τα μέλη του POUM και να αφοπλίζουν τους εργάτες. Οι εργατικές επιτροπές και οι κολεκτίβες διαλύθηκαν. Το POUM ανακηρύχθηκε παράνομο με την ψευδή πρόφαση ότι συνωμοτούσε με τον Φράνκο. Ο Νιν και άλλοι ηγέτες βασανίστηκαν σκληρά και δολοφονήθηκαν από τους πράκτορες του Στάλιν στην Ισπανία.
Προς τιμήν του, ο αριστερός Σοσιαλιστής ηγέτης Λάργκο Καμπαλέρο προσπάθησε να διαμαρτυρηθεί ενάντια στους Σταλινικούς της Καταλονίας. Αυτή του η διαμαρτυρία σφράγισε και την τύχη του. Οι Σταλινικοί συμμάχησαν με τη δεξιά πτέρυγα των Σοσιαλιστών με επικεφαλής τον Πριέτο, για να προκαλέσουν μια κρίση στο υπουργικό συμβούλιο που οδήγησε στην πτώση του Καμπαλέρο.
Ο Καμπαλέρο αντικαταστάθηκε από τον δεξιό Σοσιαλιστή Χουάν Νεγκρίν, που ο Χιού Τόμας περιέγραψε ως «έναν μεγαλοαστό, υπερασπιστή της ατομικής ιδιοκτησίας και του ίδιου του καπιταλισμού» . Με τον Νεγκρίν στην κυβέρνηση, οι αριστεροί Σοσιαλιστές και οι αναρχικοί εκδιώχθηκαν συστηματικά από όλες τις θέσεις ευθύνης.
Ανοικοδομώντας το καπιταλιστικό κράτος
Με την ενθουσιώδη βοήθεια των «Κομμουνιστών» ηγετών, ο Νεγκρίν ανοικοδόμησε τον παλιό αστικό κρατικό μηχανισμό και έθεσε όλα τα δημοκρατικά στρατεύματα υπό τον έλεγχο «πιστών» (δηλαδή αντιδραστικών) αξιωματικών, όπως ο στρατηγός Μιάχα που είχε κάρτα μέλους του ΚΚ (και που απ’ ότι φαίνεται είχε κάρτα μέλους σε όλα τα πολιτικά κόμματα!).
Οι παλιοί δικαστές, οι αρχηγοί της αστυνομίας, οι διευθυντές φυλακών και οι κρατικοί αξιωματούχοι βγήκαν ξανά στην επιφάνεια. Οι ριζοσπάστες δικηγόροι που ήταν με το μέρος των εργατών αποπέμφθηκαν. Οι συνεταιρισμοί των αγροτών διαλύθηκαν και οι ηγέτες τους συνελήφθησαν.
Ήδη από το 1937, ο Τρότσκι είχε προειδοποιήσει ότι η αστική δημοκρατία ήταν καταδικασμένη στην Ισπανία, άσχετα με το ποια πλευρά θα κέρδιζε τον πόλεμο. Ο τρόπος σκέψης του Νεγκρίν είχε φανερωθεί πολύ πριν πάρει την εξουσία, όταν είχε πει ότι η Ισπανία «χρειάζεται μια δικτατορία με δημοκρατικούς κανόνες (!) η οποία θα προετοιμάσει τον κόσμο για το μέλλον». Η πρόβλεψη του Τρότσκι δικαιώθηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις.
Η κυβέρνηση του Νεγκρίν, που το ΚΚ την αποκάλεσε κυνικά «κυβέρνηση της νίκης», ηγήθηκε σε μια σειρά στρατιωτικές ήττες. Το ηθικό των εργατών είχε τσακιστεί από την διάλυση όσων είχαν πετύχει με την επανάσταση.
Στην πραγματικότητα, η Δημοκρατική κυβέρνηση δεν ήθελε καν μια στρατιωτική νίκη, αλλά μια συνθηκολόγηση με τον Φράνκο. Ο δεξιός Σοσιαλιστής Πριέτο προσέφερε κρυφά στους φασίστες μια συνεργασία με τον Χιλ Ρόμπλες και τον εαυτό του! Αλλά ο Φράνκο δεν είχε την πρόθεση να κάνει καμιά παραχώρηση.
Η πολυδιακηρυγμένη επίθεση στον ποταμό Έμπρο κατέληξε σε ήττα, θέτοντας την Καταλονία στο έλεος του Φράνκο. Η συντριβή των εργατών της Βαρκελώνης κατέστρεψε το μαχητικό πνεύμα της πρωτεύουσας, που σύντομα πέρασε στα χέρια των φασιστών οι οποίοι εξαπέλυσαν μια εφιαλτική καταστολή.
Όπως είχε προβλέψει ο Τρότσκι, η ήττα της εργατικής τάξης αναπόφευκτα θα σήμαινε και τη νίκη της αντεπανάστασης, ακόμα και αν το Δημοκρατικό στρατόπεδο κέρδιζε τον πόλεμο. Οι Σταλινικοί είχαν βοηθήσει στην ανοικοδόμηση του καπιταλιστικού κράτους και στην παράδοση του στρατού στα χέρια της παλιάς κάστας στρατηγών. Και οι τελευταίοι τώρα ξεκίνησαν να διώχνουν τους «Κομμουνιστές» και να πραγματοποιούν ένα κρυφό πραξικόπημα.
Οι στρατηγοί Κασάδο και Μιάχα (ο οποίος ακόμα είχε κάρτα μέλους του ΚΚ) συνωμότησαν με τον Νεγκρίν για να βγάλουν στην παρανομία το Κομμουνιστικό Κόμμα και επιχείρησαν να κάνουν μια συμφωνία με τον Φράνκο. Ο Κασάδο προσφέρθηκε να συλλάβει και να παραδώσει στον Φράνκο μια σειρά ηγέτες του ΚΚ και άλλων οργανώσεων και κομμάτων. Δεξιοί Σοσιαλιστές ηγέτες όπως ο Μπεστέιρο ήταν άμεσα συνδεδεμένοι με αυτή την συνωμοσία. Ο Μπεστέιρο μάλιστα προσφέρθηκε να συναντήσει τον Φράνκο για να παραδοθεί αυτοπροσώπως.
Όταν κατάλαβαν τι συμβαίνει, η Πασιονάρια και άλλα ηγετικά στελέχη του ΚΚ κατέφυγαν στη Γαλλία, αφήνοντας τα μέλη του κόμματος στη μοίρα τους. Το Κομμουνιστικό Κόμμα πλήρωσε για την προδοσία του με τη διάλυσή του, όχι από τον Φράνκο αλλά από τους ίδιους τους «προοδευτικούς» Δημοκρατικούς στρατηγούς και πολιτικούς στους οποίους είχε προηγουμένως παραδώσει την εξουσία.
Μετά την εξάλειψη των Σταλινικών, ο στρατηγός Κασάδο προσπάθησε να διαπραγματευτεί με τον Φράνκο. Αλλά πλέον δεν υπήρχε κάτι για το οποίο να διαπραγματευτεί. Το μεσημέρι της 27ης Μάρτη του 1939 τα στρατεύματα του Φράνκο κατέλαβαν την Μαδρίτη σχεδόν χωρίς αντίσταση. Ο Νεγκρίν, ο Πριέτο και άλλα ηγετικά στελέχη της δεξιάς πτέρυγας των Σοσιαλιστών πέταξαν για το Μεξικό, παίρνοντας μαζί τους τεράστια ποσά χρυσού και πολύτιμων λίθων, για να ζήσουν άνετα στην εξορία ενώ τα μέλη αφήνονταν στο έλεος των δήμιων του Φράνκο.
Ο Μπεστέιρο, θεωρώντας ότι θα πάρει άφεση από τον Φράνκο, διάλεξε να μείνει στην Ισπανία, αλλά σύντομα πέθανε στη φυλακή. Ο Λάργκο Καμπαλέρο, όπως και χιλιάδες άλλοι Ισπανοί πρόσφυγες, συνελήφθη κατά τη Γερμανική εισβολή στην Γαλλία και στάλθηκε σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Η καταστολή του Φράνκο
Η Ισπανική εργατική τάξη πλήρωσε πολύ ακριβά τις λανθασμένες πολιτικές, την δειλία και την προδοσία των ηγετών της. Οι φασίστες πήραν αιματηρή εκδίκηση από τους εργάτες. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Αλλά και χιλιάδες ακόμα δολοφονήθηκαν αμέσως μετά την ήττα.
Σε κάθε χωριό υπάρχει ένα μοναχικό μονοπάτι που οδηγεί στην ύπαιθρο. Ακόμα και σήμερα, οι μεγάλοι άνθρωποι στα χωριά περιγράφουν πώς οι «εθνικιστές» (“nacionales”) του Φράνκο ήρθαν και πήραν τον έναν ή τον άλλον συγχωριανό τους για μια «μικρή βόλτα» σε αυτό το μονοπάτι χωρίς να ξαναειδωθεί έκτοτε, καθώς οι γαιοκτήμονες και οι καπιταλιστές απλά διευθετούσαν παλιούς λογαριασμούς.
Οι φυλακές της Ισπανίας ξεχείλιζαν από ανθρώπους. Μέχρι το 1942, εκτιμάται ότι σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι πέρασαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις φυλακές. Πολλοί καταδικάστηκαν σε θάνατο. Άλλοι είχαν την «τύχη» να πετύχουν μετατροπή της ποινής τους σε 30 χρόνια φυλάκιση.
Ακόμα και τα πιο στοιχειώδη δικαιώματα των εργατών καταργήθηκαν, και οι πολιτικές και συνδικαλιστικές τους οργανώσεις πέρασαν στην παρανομία. Το σκοτάδι της βαρβαρότητας είχε πέσει στην Ισπανία και θα διαρκούσε σχεδόν 40 χρόνια.
Η ήττα των Ισπανών εργατών, επίσης, καθόρισε και το μέλλον της Ευρώπης. Ο Τρότσκι προέβλεψε ότι μια τέτοια ήττα θα καθιστούσε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αναπόφευκτο. Η «δημοκρατική» αστική τάξη της Βρετανίας και της Γαλλίας που είχε μηχανορραφήσει για να νικήσει ο Φράνκο, προετοίμασε το έδαφος για την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία και την Γαλλία μόλις έναν χρόνο μετά την πτώση της Μαδρίτης.
Όσο για τον Στάλιν, οι μυστικές διαπραγματεύσεις με τον Χίτλερ είχαν ξεκινήσει ήδη πριν τελειώσει ο εμφύλιος στην Ισπανία. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, που είχε δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς και έφερε την ανθρωπότητα στο χείλος της βαρβαρότητας, ήταν άμεσο αποτέλεσμα της αποτυχίας της Ισπανικής εργατικής τάξης να πάρει την εξουσία το 1936-37.
«Αυτός που δεν μαθαίνει από την ιστορία είναι καταδικασμένος να την επαναλάβει». Η κρίση του καπιταλισμού θα ξαναβάλει στην ημερήσια διάταξη το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Είναι λοιπόν καθήκον όλων των συνειδητοποιημένων εργατών και νέων να μελετήσουν τα μαθήματα και τα συμπεράσματα από την Ισπανική επανάσταση, έτσι ώστε να οδηγήσουν σε μια νικηφόρα έκβαση τον αγώνα τους!
Αύγουστος 1986
μετάφραση: Στέλλα Χρήστου