Οι αστοί αναλυτές υποδέχθηκαν την επέτειο των 10 χρόνων από το ξέσπασμα της κρίσης με μία συγκρατημένη αισιοδοξία, καθώς, παρά τις διάφορες «εστίες» κινδύνου, η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά και οι προβλέψεις κάνουν λόγο για 3.5% ανάπτυξη το 2017. Αυτή είναι πράγματι τυπικά μία ανάκαμψη. Το πρόβλημα είναι ότι είναι η πιο αδύναμη ανάκαμψη στην Ιστορία. Ακόμη και στο Μεσοπόλεμο, η παγκόσμια οικονομία σημείωσε υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης.
Συνήθως, μετά από μία σοβαρή ύφεση ακολουθεί μία δυναμική ανάκαμψη που βασίζεται στις παραγωγικές επενδύσεις. Τέτοιες επενδύσεις όμως δεν γίνονται. Οι αστοί δεν βιάζονται να επενδύσουν σε νέα εργοστάσια. όταν η παγκόσμια αγορά συρρικνώνεται. Προτιμούν να «τζογάρουν» τα κεφάλαιά τους στα χρηματιστήρια, την αγορά «παραγώγων» ή να τα «παρκάρουν» σε κάποιο φορολογικό παράδεισο. Με αυτό το είδος της «ανάπτυξης» προετοιμάζουν μία νέα, πολύ πιο καταστροφική κρίση.
Τίποτα δεν έχει λυθεί
Δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης τίποτα δεν έχει λυθεί. Οι αστικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ξεκίνησαν μία σκληρή επίθεση περικοπών στους εργαζόμενους και στα φτωχά λαϊκά στρώματα, με διακηρυγμένο στόχο τη μείωση του χρέους. Όμως, το παγκόσμιο χρέος έχει φτάσει στο αστρονομικό 327% του παγκόσμιου ΑΕΠ, που αντιστοιχεί σε αύξηση πάνω από 50 τρισ. δολάρια κατά την τελευταία δεκαετία. Το γιγαντιαίο αυτό χρέος είναι ένα τεράστιο «βαρίδι» στην πραγματική οικονομία και απειλεί με χρεοκοπία, όχι μόνο επιχειρήσεις, αλλά και ολόκληρα κράτη. Από την έναρξη της κρίσης, ο ρυθμός ανάπτυξης του χρέους είναι κατά μέσο όρο 5%, ξεπερνώντας σταθερά τους πενιχρούς ρυθμούς ανάκαμψης. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν, αλλά πότε αυτό το δυσβάσταχτο βάρος θα βουλιάξει την παγκόσμια οικονομία.
Η Κίνα εκφράζει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη φύση της παγκόσμιας ανάκαμψης. Για να συντηρήσει την ανάπτυξη της οικονομίας της, η κινέζικη αστική τάξη κατέφυγε στη μέθοδο που ακολούθησαν – και συνεχίζουν να ακολουθούν – οι αστοί της Δύσης: ανάπτυξη με δανεικά, χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό μεγάλων κρατικών επενδύσεων και πολύ χαμηλών επιτοκίων στις κρατικές τράπεζες. Αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ. Ήδη το χρέος έχει φτάσει στο 230% του ΑΕΠ και αυξάνεται με ρυθμούς διπλάσιους από αυτούς της οικονομίας. Με αυτούς τους ρυθμούς δεν είναι μακριά η ώρα που η κινέζικη οικονομία θα γνωρίσει μία ανάλογη κατάρρευση με αυτή της αμερικάνικης οικονομίας το 2008.
Η άλλη σοβαρή εστία κινδύνου είναι η ανάπτυξη του προστατευτισμού, τον οποίο ο Τραμπ έχει κάνει σημαία του. Στην πρόσφατη επαναδιαπραγμάτευση της NAFTA έχει εξαγγείλει ότι ο στόχος του είναι η δραστική μείωση του εμπορικού ελλείμματος με Καναδά και Μεξικό, κάτι που πρακτικά σημαίνει την επιβολή δυσμενέστερων εμπορικών συμφωνιών με τις δύο χώρες. Την ίδια στιγμή απειλεί την Κίνα με άμεση επιβολή σειράς προστατευτικών μέτρων, κατηγορώντας το Πεκίνο ότι «κλέβει βιομηχανικά μυστικά» των ΗΠΑ. Ο προστατευτισμός βέβαια δεν είναι ένα ιδιαίτερο γνώρισμα της κυβέρνησης Τραμπ, αλλά ένα γενικότερο χαρακτηριστικό της περιόδου που έχουμε εισέλθει. Την ίδια στιγμή που φωνάζουν για την ανάγκη υπεράσπισης του ελεύθερου εμπορίου, όλες οι αστικές τάξεις προετοιμάζονται να χρησιμοποιήσουν τα τελωνεία τους για να προστατεύσουν τις αγορές τους – κάτι που βέβαια θα συμβάλει αποφασιστικά στην όξυνση της κρίσης.
Εποχή πολέμων και επαναστάσεων
Τίποτα δεν έχει λυθεί
Δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης τίποτα δεν έχει λυθεί. Οι αστικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ξεκίνησαν μία σκληρή επίθεση περικοπών στους εργαζόμενους και στα φτωχά λαϊκά στρώματα, με διακηρυγμένο στόχο τη μείωση του χρέους. Όμως, το παγκόσμιο χρέος έχει φτάσει στο αστρονομικό 327% του παγκόσμιου ΑΕΠ, που αντιστοιχεί σε αύξηση πάνω από 50 τρισ. δολάρια κατά την τελευταία δεκαετία. Το γιγαντιαίο αυτό χρέος είναι ένα τεράστιο «βαρίδι» στην πραγματική οικονομία και απειλεί με χρεοκοπία, όχι μόνο επιχειρήσεις, αλλά και ολόκληρα κράτη. Από την έναρξη της κρίσης, ο ρυθμός ανάπτυξης του χρέους είναι κατά μέσο όρο 5%, ξεπερνώντας σταθερά τους πενιχρούς ρυθμούς ανάκαμψης. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν, αλλά πότε αυτό το δυσβάσταχτο βάρος θα βουλιάξει την παγκόσμια οικονομία.
Η Κίνα εκφράζει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη φύση της παγκόσμιας ανάκαμψης. Για να συντηρήσει την ανάπτυξη της οικονομίας της, η κινέζικη αστική τάξη κατέφυγε στη μέθοδο που ακολούθησαν – και συνεχίζουν να ακολουθούν – οι αστοί της Δύσης: ανάπτυξη με δανεικά, χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό μεγάλων κρατικών επενδύσεων και πολύ χαμηλών επιτοκίων στις κρατικές τράπεζες. Αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ. Ήδη το χρέος έχει φτάσει στο 230% του ΑΕΠ και αυξάνεται με ρυθμούς διπλάσιους από αυτούς της οικονομίας. Με αυτούς τους ρυθμούς δεν είναι μακριά η ώρα που η κινέζικη οικονομία θα γνωρίσει μία ανάλογη κατάρρευση με αυτή της αμερικάνικης οικονομίας το 2008.
Η άλλη σοβαρή εστία κινδύνου είναι η ανάπτυξη του προστατευτισμού, τον οποίο ο Τραμπ έχει κάνει σημαία του. Στην πρόσφατη επαναδιαπραγμάτευση της NAFTA έχει εξαγγείλει ότι ο στόχος του είναι η δραστική μείωση του εμπορικού ελλείμματος με Καναδά και Μεξικό, κάτι που πρακτικά σημαίνει την επιβολή δυσμενέστερων εμπορικών συμφωνιών με τις δύο χώρες. Την ίδια στιγμή απειλεί την Κίνα με άμεση επιβολή σειράς προστατευτικών μέτρων, κατηγορώντας το Πεκίνο ότι «κλέβει βιομηχανικά μυστικά» των ΗΠΑ. Ο προστατευτισμός βέβαια δεν είναι ένα ιδιαίτερο γνώρισμα της κυβέρνησης Τραμπ, αλλά ένα γενικότερο χαρακτηριστικό της περιόδου που έχουμε εισέλθει. Την ίδια στιγμή που φωνάζουν για την ανάγκη υπεράσπισης του ελεύθερου εμπορίου, όλες οι αστικές τάξεις προετοιμάζονται να χρησιμοποιήσουν τα τελωνεία τους για να προστατεύσουν τις αγορές τους – κάτι που βέβαια θα συμβάλει αποφασιστικά στην όξυνση της κρίσης.
Εποχή πολέμων και επαναστάσεων
Η συρρίκνωση της πίτας των κερδών σημαίνει την όξυνση των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων και το ξέσπασμα πολεμικών αναμετρήσεων. Προς το παρόν ένας παγκόσμιος πόλεμος δεν είναι πιθανός, κύρια λόγω του αποτρεπτικού ρόλου των όπλων μαζικής καταστροφής. Έχουμε όμως – και θα δούμε πολλούς περισσότερους – περιφερειακούς πολέμους.
Η κλιμάκωση της έντασης με τη Β. Κορέα είναι τμήμα της γενικότερης αντιπαράθεσης των ΗΠΑ με την Κίνα γύρω από μια περιοχή ζωτικής σημασίας για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ωστόσο παρά την κλιμάκωση της έντασης, μία ανοιχτή πολεμική αναμέτρηση δεν είναι ιδιαίτερα πιθανή ακόμη και αν είχαμε κάποιο θερμό επεισόδιο. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ μπορούσαν να καταστρέψουν όλες τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Β. Κορέας με ένα χτύπημα, το καθεστώς, με το διαθέσιμο πυροβολικό και τους πυραύλους του, μπορεί να πλήξει όλες τις πόλεις της Ν. Κορέας, την Ιαπωνία, ακόμα και αμερικανικά εδάφη. Επίσης οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να νικήσουν σ’ έναν τέτοιο πόλεμο μόνο βομβαρδίζοντας. Θα έπρεπε να στείλουν τους πεζοναύτες τους απέναντι σε ένα καλά εκπαιδευμένο και εξοπλισμένο στρατό και μία τέτοια αιματηρή αναμέτρηση δεν είναι στις άμεσες προτεραιότητες τους.
Την ίδια στιγμή που απειλούν με στρατιωτική εισβολή τη Β. Κορέα και τη Βενεζουέλα, οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές διεξάγουν ένα κρυφό βρώμικο πόλεμο γενοκτονίας ενάντια στην Υεμένη, μαζί με τους Σαουδάραβες συμμάχους τους. Σε αυτό το φρικιαστικό πόλεμο πραγματοποιείται μία συστηματική εξόντωση του πληθυσμού μέσω του αποκλεισμού και της πείνας, του βομβαρδισμού νοσοκομείων και των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης. Το αποτέλεσμα είναι να έχει επιστρέψει ο εφιάλτης της χολέρας. Υπολογίζεται ότι έχουν προσβληθεί 500.000 άτομα, 2.000 έχουν πεθάνει και η ασθένεια συνεχίζει να εξαπλώνεται.
Οι διαρκείς πόλεμοι, αλλά και η ακραία φτώχεια δημιουργούν ανθρωποθάλασσες προσφύγων που προσπαθούν να γλυτώσουν το θάνατο. Την περασμένη χρονιά, 65,6 εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους. Περίπου 1,5 εκατομμύριο από αυτούς, περνώντας θάλασσες και συρματοπλέγματα έφτασαν στην Ευρώπη. Εκατομμύρια ακόμη στριμώχνονται στις ακτές της βόρειας Αφρικής και της Τουρκίας. Οι Ευρωπαίοι αστοί όμως θέλουν να αποφύγουν αυτό τον πονοκέφαλο. Σε πρόσφατη συνάντηση στο Παρίσι αποφάσισαν την ενίσχυση της μέχρι τώρα πολιτικής τους: στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βόρεια Αφρική, περιπολίες, συρματοπλέγματα και έλεγχοι στην Ευρώπη.
Πόλεμοι, τρομοκρατία, προσφυγιά, τα φρικιαστικά αυτά φαινόμενα είναι συμπτώματα ενός άρρωστου συστήματος, την ίδια στιγμή όμως είναι και προάγγελοι της αναπόφευκτης όξυνσης της ταξικής πάλης. Σε ολόκληρο τον κόσμο βλέπουμε συμπτώματα αλλαγής στη συνείδηση. Αυτό εκφράζεται με μία αντισυστημική διάθεση που ψάχνει να βρει πολιτικό διέξοδο σε οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να τα βάλει με το σύστημα και τα κόμματα του. Σε ολόκληρο τον κόσμο βλέπουμε μία πόλωση στα δεξιά και στα αριστερά. Τα παραδοσιακά κόμματα του «κέντρου» καταρρέουν και τη θέση τους παίρνουν πιο «ριζοσπαστικά» κόμματα. Στην Ισπανία είχαμε το Ποντέμος, στη Βρετανία την άνοδο του Κόρμπιν, στη Γαλλία την εκπληκτική άνοδο του Μελανσόν. Στην Αμερική ο πιο δημοφιλής πολιτικός σήμερα είναι ο Σάντερς με 54 % αποδοχή. Στις ΗΠΑ, μία χώρα που η λέξη σοσιαλισμός δαιμονοποιήθηκε για δεκαετίες, η πλειοψηφία των νέων τάσσονται υπέρ του σοσιαλισμού. Όλα αυτά τα φαινόμενα, υποδηλώνουν ότι η μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην Ιστορία προετοιμάζει μία πολύ πιο σοβαρή κρίση: την μεγαλύτερη επαναστατική κρίση στην ιστορία, την παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!
Ηλίας Κυρούσης